۱-۹-۵-قدرت ملی
قدرت ملی به عنوان مفهومیژئوپلیتیکی در برگیرنده یک مفهوم دو بعدی است؛ فلذا این واژه درحالیکه منعکس کننده ویژگی و صفت جمعی برای افراد یک ملت میباشد؛ در یک مفهوم دیگر به عنوان یک صفت فردی در رابطه با یک کشور و یک دولت تجلی مییابد. وقتی به قدرت در قالب یک جامعه یا ملت نگریسته میشود و قدرت را از آنِ آحاد مردم که در بستر سرزمینی مشخص زیست میکنند میدانند، آنگاه تعریفی که از واژه قدرت ملی در ذهن متبلور میشود عبارت خواهد بود از: “برایند قوای ترکیب شده مجموعه انسان ها، که در قالب یک کشور سازمان سیاسی پیدا کرده اند و تشکیل ملت را میدهند؛ قدرت ملی آن کشور با ملت مینامند”.(حافظ نیا، ۱۳۸۵: ۲۵۱)
قدرت ملی یک دولت- ملت ازطریق ارتش قوی وسلاحهای نظامیپیشرفته به دست نمیآید، بلکه توسعه همه جانبه ومتوازن درتمامیابعاد اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی ونظامیرا طلب میکند. به عبارت دیگر قدرت عنصرسیاسی نیست بلکه محصول منابع مادی ورفتاری کشورهاست. قدرت با زور مترادف نیست وتوانایی اعمال قدرت صرفا به شرایط قهرآمیز محدود نمیشود ودولت ها باتوجه به حجم عظیم مراودات خود به ندرت به زور متوسل میشوند (جونز،۱۳۷۳: ۳).قدرت ملی حاصل ترکیب و جمع جبری وجوه مثبت و منفی عناصر و بنیانهای قدرت آن کشور میباشد که از پویایی برخوردار بوده و نسبت به ملتها و کشورهای دیگر قابل فهم و درک میباشد(حافظ نیا، ۱۳۸۵: ۲۵۱).
۱-۱۰- روش تحقیق ومراحل پژوهش
شناخت روشها و مراحل تحقیق از عوامل اساسی در جهت رسیدن به اهداف میباشد لذا مراحل و روشهای تحقیق به شرح ذیل میباشد. این پژوهش از نوع مطالعات توصیفی، تحلیلی میباشد و به روش کتابخانه ای انجام میپذیرد. اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای از طریق مراجعه به کتب، مجلات علمیوپژوهشی، مقالات و سایتهای اینترنتی گردآوری شده است.مطالعات کتابخانهای، به عنوان محور اصلی و اساسی در زمینه دسترسی به اطلاعات و منابع مورد نظر قرارگرفته است و سعی گردیده با فیش برداری از منابع مختلف و تاکید بر منابع مهم کتابخانه ای زمینه قوام یابی اطلاعات تحقیق بیشتر گردد. اطلاعات به دست آمده بعد از طبقه بندی، مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در این رابطه از جداول و نقشههای مربوط به موضوع نیز استفاده گردیده است.
۱-۱۱- محدودیت ها وتنگناهای تحقیق
یکی از محدودیتهای پژوهش موردنظر کمبود فرصت و زمان بحث و بررسی به صورت جامع در زمینه موضوع مورد مطالعه میباشد. کمبود منابع پیرامون موضوع فوق از دیگرموانع پیش روی تحقیق تلقی میگردد، هزینههای مالی را نیز باید همواره به عنوان یکی از محدودیتهای اساسی در فعالیتهای پژوهشی به شمارآورد.
۱-۱۲-سوابق و ادبیات تحقیق
محمد ضیاء نقدی(۱۳۹۱)؛ در مقالهای با عنوان«ژئوپلیتیک مقاومت با تاکید بر نهضت میرزا کوچک خان» سعی دارد به این سوال پاسخ دهد که، نهضت جنگل تا چه میزان توانسته بر مقاومت مردم ایران در برابر استعمارگران تاثیرگذار باشد؟ نویسنده معتقد است که میرزا کوچک خان بزرگترین سردار مبارزه در عرصه مبارزه با بیگانگان است که مخالف هر گونه سازش و مسامحه با آنها بود.
میرعلی شفیعی(۱۳۹۱)؛ در مقاله ای با عنوان« نقش دیلمیان در حمایت از علویان و تشکیل حکومت شیعی در ایران» ضمن اشاره به روند اسلام آوردن مردم گیلان، سعی نموده تا با مراجعه به منابع و شواهد تاریخی به عوامل کامیابی علویان در سرزمین دیلم و چگونگی کمک مردم گیلان به آنها اشاره کند.
امیر نعمتی لیمایی،(۱۳۸۹)؛ در کتابی با نام «انقلاب جنگل»، به عنوان خاطره نگار نهضت جنگل، مناطق جغرافیایی محل شکل گیری و دوره فعالیت این نهضت را به خوبی معرفی کرده است خاطرات ۵جلدی انقلاب جنگل علاوه بر معرفی اشخاص و سران نهضت جنگل، نقش گروههای محلی را در این نهضت به خوبی معرفی کرده است نویسنده، نظر مساعدی نسبت به کسمایی ها در نهضت جنگل ندارد و این دیدگاه چنان واقع بینانه نیست زیرا نهضت جنگل نشان داد که پیوستن حاج احمد خان کسمایی به حکومت مرکزی موجب گردید که هسته ی نهضت جنگل از کسما خارج و به آلیان منتقل شود و این نهضت با تغییر حوزه جغرافیایی از کسما به آلین، به تدریج از اوج عزت به حضیض ذلت افتاد و راه را به سمت فروپاشی نهضت گشود.
ناصر عظیمی(۱۳۸۹)؛ در کتابی به عنوان «جغرافیای سیاسی جنبش و انقلاب جنگل»؛ به بررسی مناطق جغرافیایی محل فعالیت نهضت از نظر اهمیت ژئوپولیتیک آن ونقش رهبران محلی پرداخته است.درواقع میتوان اهمیت ژئوپولیتیک کسما را نسبت به منطقه آلیان و تغییر رویکرد سردار جنگل را از جدایی حاج احمد کسمایی از وی و پیوستن حسن خان آلیانی (معین الرعایا) وپیامدهای تغییر کانون فعالیت را مورد تحقیق قرار داد.
فریدون شایسته (۱۳۸۵)؛ در کتابی تحت عنوان «نهضت جنگل از آغاز تا فرجام» سعی نموده تا علاوه بر تبیین زمینههای پیدایش نهضت جنگل در گیلان، کوشیده است که نقش حوزه ی جغرافیایی کسما را در موفقیت نهضت جنگل مورد بررسی و پژوهش قرار دهد.
مجید رحمانی(۱۳۸۳)؛ در کتابی تحت عنوان«ابعاد بینالمللی نهضت جنگل» به بررسی مقولههایی مانند: اوضاع داخلی و روابط خارجی ایران در دوران نهضت جنگل، تأثیر کشورهای خارجی در شکلگیری و تقویت نهضت جنگل، قراردادهای بینالمللی مربوط به نهضت جنگل، جایگاه اندیشه جهانی اتحاد اسلام در نهضت جنگل و بررسی استعمارستیزی به عنوان اولویت نهضت جنگل در شکلگیری و اقدامهای این نهضت پرداخته است.
ناصر عظیمی(۱۳۸۱)،در کتابی با عنوان «تاریخ تحولات اجتماعی و سیاسی در گیلان» ضمن بررسی سیمای جغرافیایی گیلان، معتقد است که شرایط جغرافیایی هر منطقه در شکل گیری پدیدههای اجتماعی نقش مهمیایفا میکند. از این منظر پرداختن به سیمای محیطی و جغرافیایی گیلان با اهمیت جلوه میکند. نویسنده سعی دارد در این کتاب به معرفی مؤلفههای جغرافیایی که در بروز اشکال خاص فضایی مؤثرند، بپردازد.
محمد علی گیلک(۱۳۷۱)؛در کتابی با عنوان تاریخ انقلاب جنگل، به بررسی شرح احوال و گزارشهای جنگلیها پرداخته که از سال ۱۲۹۳ تا ۱۳۰۰ هجری شمسی در گیلان برای حفظ استقلال کشور تحت رهبری میرزا کوچک جنگلی قیام کردند.نویسنده در فصول مختلف کتاب به بررسی عواملی چون: چگونگی شکلگیری نهضت جنگل، درگیریهای نهضت جنگل با انگلیس، جنگ با دولت پهلوی، اعلام جمهوری و دیگر حوادث مربوط به قیام جنگل میپردازد.
و بالاخره در زمینه ی پیشینه ی تحقیق حاضر باید از کتابهای تاریخی دوران پهلوی و مقالاتی را از صاحب نظران مختلف پیرامون موضوع فوق در فصلنامههای متعدد تاریخی چاپ کرده اند، یاد کرد. اما در زمینهی تحلیل پیامدهای ژئوپولیتیک مقاومت نهضت جنگل در هویت ملی ایران،به طور ویژه تحقیقی صورت نگرفته است. لذا نگارنده سعی دارد گامیهرچند کوچک در این راه بردارد.
۱-۱۳- روش و ابزارگردآوری داده ها
در تدوین پیشینه موضوع و مباحث نظری تحقیق، جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانهای و بررسی اسنادی بوده که با مطالعه متون، مقالات، کتب، نقشه و پایگاههای اینترنتی با استفاده از روش فیش برداری حول محور موضوع مورد بحث جمع آوری گردیده است.
۱-۱۴-سازمان دهی تحقیق
مطالب جمع آوری شده در این پایان نامه در ۵ فصل، تقسیم و ساماندهی گردیده است.
فصل اول پایان نامه، کلیات تحقیق را در بر میگیرد که خود شامل: دو بخش است. بخش اول کلیات تحقیق، شامل مواردی چون؛ بیان مسأله، سوال تحقیق، فرضیههای تحقیق، محدوده مورد مطالعه تحقیق، اهمیت موضوع، اهداف تحقیق، موانع و محدودیتهای تحقیق، روش تحقیق و مراحل آن، سوابق تحقیق و روش و ابزار گردآوری داده ها است.در بخش دوم این فصل؛ به اصطلاحات، واژه ها و مفاهیم تحقیق پرداخته میشود، که شامل مفاهیمیچون: ژئوپلیتیک، ژئوپلیتیک مقاومت و هویت میباشد.
فصل دوم پایان نامه، مبانی تئوری و نظری تحقیق را مورد بررسی و ارزیابی قرار میدهد، که در این فصل موضوعاتی نظیر؛تعریف ژئوپلیتیک، ظهور ژئوپلیتیک، دوره افول، دوره احیاء، رویکردهای جدید ژئوپلیتیک، رویکرد نظم نوین جهانی، رویکرد ژئواکونومی، رویکرد ژئوکالچر، رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی، رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی، اندیشه ملی گرایی، میهن خواهی، ملت، مفهوم هویت، عوامل و زمینههای پیدایش هویّت، قدرت، قدرت ملی، منشأ و مبادی قدرت ملی،اقتدار ملی، منافع ملی، رابطه منافع ملی با قدرت، امنیت، امنیت ملی، ویژگی های امنیت ملی، ابعاد امنیت ملی مورد بررسی قرار گرفته است.
فصل سوم پایان نامه، عرصه جغرافیایی پژوهش را تشکیل میدهد که در واقع، در این بخش به ویژگیهای جغرافیایی منطقه مورد مطالعه پرداخته شده که کشور ایران و استان گیلان را شامل میشود.
فصل چهارم پایان نامه، شامل یافتههای تحقیق میباشد.
فصل پنجم پایان نامه شامل؛ آزمون فرضیه ها، نتیجه گیری و ارائه پیشنهاد است.
فصل دوم:
مبانی نظری
تحقیق
۲-۱-تعریف ژئوپلیتیک
این واژه، ابتدا در سال ۱۸۹۹٫م توسط دانشمند علوم سیاسی سوئد به نام رودولف کیلن وضع شد و به بخشی از معلومات حاصله ناشی از ارتباطبین جغرافیا و سیاست اطلاق شد. تعریفی که در این برهه اززمان میتوانیم ازژئوپلیتیک ارائه دهیم این است که:ژئوپلیتیک عبارت است از: درک واقعیتهای محیط جغرافیایی به منظوردستیابی به قدرت، به نحوی که بتوان در بالاترین سطح وارد بازی جهانی شد و منافع ملی و حیاط ملی را حفظ کرد، به عبارت دیگر ژئوپلیتیک عبارت است ازعلم کشف روابط محیط جغرافیایی و تأثیر آن بر سرنوشت سیاسی ملل(عزتی،۷۰:۱۳۸۲).
سائل بی کوهن، جغرافیدان و ژئوپلیتیسین معاصر آمریکایی، تعریف زیر را ارائه میدهد: « ژئوپلیتیک به عنوان تحلیل تعامل میان زمینههای جغرافیایی و دیدگاههای مرتبط با آن و فرآیندهایسیاسی تعریف
میشود». زمینههای جغرافیایی و فرآیندهای سیاسی هر دو پویا بوده و بر یکدیگر تأثیر گذاشته و تأثیر
میپذیرند و ژئوپلیتیک پیامدهای این تعامل را مورد توجه و بررسی قرار میدهد( کوهن، ۱۳۸۷: ۴۳).
ژیروید اتوتایل معتقد است، ژئوپلیتیک در قرن بیستم از تاریخ پر فراز و نشیبی بر خوردار بوده و توانسته است. دررساندن معنی ارتباط کلی بین جغرافیا و سیاست موثر باشد ولی معنی کردن ژئوپلیتیک کاری بس مشکل است.زیرامعنی مفاهیمیچون ژئوپلیتیک تمایل به متغیر و تحول دارند و متأثراز
دورههای تاریخی و ساختارهای نظم جهانیاند که آنها خود تحول پیدا میکننداو معتقد است کیلن و سایر متفکرین امپریالیستی،ژئوپلیتیک را به عنوان بخشی از دانش استعماری غربی فهمیده اندکه ازروابط بین سیاست عناصر طبیعی زمین بحث میکند(عزتی،۷۴:۱۳۸۲).
لورو و توال ژئوپلیتیک را دو روش ویژه ای میدانند که پدیده بحرانی را کشف وتحلیل میکند وراهبردهای تهاجمییا دفاعی را برسر یک محدوده ارضی از نقطه نظر محیط جغرافیایی انسانی و طبیعی تعریف میکند. دیدگاهی هم وجود دارد که ژئو پلیتیک را معادل “راهبرد ” (استراتژی ) میداند وبرای نمونه به ژئوپلیتیک ریگان یا ژئوپلیتیک گور باچف اشاره میکند(لورو و توال،۳۴:۱۳۸۱).
ژئوپلیتیک مطالعه روابط بین المللی ومنازعات از لحاظ جغرافیایی است به عبارتی تأثیر عوامل جغرافیایی نظیر: موقعیت، فاصله و توزیع منابع طبیعی و انسانی بر روابط بین المللی را موضوع ژئوپلیتیک تشکیل
میدهد. دکتر میر حیدر نیز تعریف ژئوپلیتیک را با همین دیدگاه بدین صورت ارائه میدهد.«شیوههای قرائت ونگارشسیاستبینالمللتوسطصاحبانقدرتواندیشهوتأثیرآنهابرتصمیمگیریهای سیاسی در سطح ملی و منطقهای»(میر حیدر،۲۲:۱۳۷۷)
مفهوم ژئوپلیتیک در طول زمان تحول یافته و برداشتهای گوناگونی از آن به دست آمده است. اجمالاً میتوان تأثیر عوامل جغرافیایی را در ۳۰ تعریف ارائه شده بر یک مسئله محوری شناخت و نسبت به آن موضع گرفت. این متغیرهای اصلی به شرح جدول زیر عبارتند از:
جدول ۲-۱: مفهوم ژئوپلیتیک
منبع: (کلاه مال همدانی،۶۴۷:۱۳۹۱)
برای دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت jemo.ir مراجعه نمایید. |