مجموعه ای از اصطلاحات عامیانه و کوچه بازاری ایرانی قسمت 433

دردسر-گرفتاری-سرگردانی

 

خرسک-نوعی فرش

از آن نمد کلاهی به کسی رسیدن(بهره بردن از چیزی، نصیب بردن)

چراغانی-روشن کردن چراغ در جشن

حمله ای-مبتلا به بیماری غش

 

 

از بی‌کفنی زنده بودن(بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن)

آفتابه‌آب‌کن-پست ترین نوکر

تک و توک-به ندرت-کمی

پیش کرایه-کرایه ای که در مبدا پرداخت می شود

چغلی کردن-شکایت کردن

الدنگ-بیکاره-مفتخور-بی‌غیرت

ذُق ذُق کردن-تیر کشیدن زخم-سوزش داشتن اندام دارای درد

دم دما-نزدیک-حدود-حوالی

از پیش بردن(با موفقیت انجام دادن)

دلخور کردن-مایه ی گله مندی و نارضایتی کسی را فراهم کردن

اشتباه لپی(اشتباه لفظی)

خوردن بلا به جان-اصابت بلا با جان

چرم پاره-خرده های چرم در دکان کفاشی

از نافِ جایی آمدن-کاری را به‌خوبی اهل جایی انجام دادن

زدن زیر آواز-بی مقدمه به خواندن پرداختن

ته کیسه-آن چه که پس از دادن خرج ها در ته جیب و کیسه به جا می ماند

حال آمدن دل-بازیافتن نشاط-برطرف شدن خستگی

 

 

اختلاط کردن(بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن)

چشم زخم میرزا مهدی خانی-شکست بزرگ

آقایی فرمودن(لطف کردن، محبت کردن)

آه از نهاد کسی برآمدن-نهایت تاسف به کسی دست دادن
حیوون-نگا. حیوان

چرچر کردن-از ثروت بادآورده ای روزگار گذراندن

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

پی بردن-دریافتن-آگاه شدن

راه افتادن-آغاز راه رفتن کودک-آغاز به کار کردن-روشن شدن دستگاه-رونق یافتن کسب و کار

چشم بازار را درآوردن-چیز بسیار بد و نامرغوب خریدن
چول کردن-شرمنده کردن

دست به چیزی شدن-بی درنگ آن چیز را برداشتن-آماده ی استفاده از آن چیز شدن

اصول دین پرسیدن(سوال‌پیچ کردن)

 
دَلِگی-هیزی-چشم چرانی

حق گرفتن-نگا. حق بردن

 

زور گو-کسی که خواست های خود را تحمیل می کند

 

زیر لفظی-هدیه ای که پس از بله گفتن به عروس می دهند

اوقات‌تلخی(ترش‌رویی، عصبانیت)

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

بی سر و سامان-مفلس-محتاج-آشفته-درهم ریخته-پریشان

پاره شدن بند دل-بسیار ترسیدن

رد پا-جای پا-اثر

رای اعتماد-رایی که نمایندگان مجلس در تایید به دولتی بدهند

خاطره-یادگار

چرک کردن-عفونت کردن زخم

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

چادر رختخواب-چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند
 

جزوه دان-آن چه که دفترچه و کتابچه را در آن می گذارند

زکی-لفظی که به هنگام باور نکردن و رد کردن حرف طرف گفته می شود

آتو-بهانه-دستاویز-نقطه‌ضعف

انگشت بلند کردن(اجازه‌ی سخن خواستن)
باد به آستین کسی کردن-کسی را به کاری تحریک کردن

داغ به دل کسی گذاشتن-کسی را عزادار کردن

پنجه کش-نوعی نان برشته و نازک

تاپاله چسباندن-بوسدن محکم و پی در پی

چسو-ترسو-بزدل-آن که بسیار چس دهد

دفتر یادداشت-دفتر ثبت رئوس مطالب که جنبه ی یادآوری دارد

دستِ دلبر-گران قدر-عزیز

چشم و همچشمی-رقابت

رگه-طبقه ای از مواد معدنی در درون خاک

خوش بنیه-سالم و قوی

بینی و بین الله-میان من و خدا-انصافا-الحق

خربزه قاچ کردن با اتوی شلوار-بسیار آراسته بودن و به خود پرداختن

 

دست به چیزی شدن-بی درنگ آن چیز را برداشتن-آماده ی استفاده از آن چیز شدن

بدهکار نبودن گوش کسی-سخنان را شنیدن و به آن اعتنا نکردن

جوال رفتن با کسی-با کسی درافتادن

تِر تِر-آواز بیرون آمدن فضولاتِ بیمار اسهالی
خروجی-جای بیرون رفتن-مالیاتی که هنگام خارج شدن از کشور به دولت می پردازند
از دندۀ چپ پا شدن-سخت عبوس و کم‌حوصله بودن

آب و گاوشان یکی بودن(شریک و همدست بودن)

از ریش برداشتن، روی سبیل گذاشتن(کار غیرمنطقی و بی‌نتیجه کردن)

تراشیده شدن-لاغر شدن

آب بندی کردن-آرام آرام به کار انداختن دستگاه نو

 

خر پشته-پشته ی بزرگ سقف شکم داری که روی ایوان و راه پله می سازند

دم خروس از آستین کسی پیدا بودن-آشکار بودن نشانه ی کار خلاف

خیس خوردن-آب به خود گرفتن-با مایعی مخلوط شدن

اصل‌ کاری-مهم‌ترین چیز یا شخص

چهار ابرو-دارای ابروهای کلفت و پر پشت

پشم و پیله-ریش

از جلوی کسی در آمدن-در برابر کسی مقاومت کردن

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش
 

ته خانه-لوازم بی مصرف-بقایای اثاث خانه
جاخالی رفتن-به دیدن خانواده ی مسافر رفتن

دست شستن از چیزی-از چیزی دست کشیدن-از داشتن چیزی ناامید شدن

از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن-ظاهرن به حرفی گوش دادن ولی به آن عمل نکردن

ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

پوست و استخوان شدن-بسیار لاغر شدن

دست به آب-داشتن ادرار-دستشویی-توالت

بی بخار بودن-بی عرضه بودن-ناتوان بودن

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن

دست شما درد نکند-از شما سپاس گزارم
دار کشیدن-دار زدن

دَم نقد-آماده-حاضر

چینی بند زدن-کاسه دوختن-به هم چسباندن تکه های ظروف شکسته

درشت-حرف زشت-دشنام

آینه‌ی دست(تیغ و خنجر)

ابرو زدن-رضا دادن-اشاره کردن

خیمه شب بازی-نمایش عروسکی-حیله و تزویر

 
از تک و تا نینداختن خود(از رو نرفتن، جا نزدن، خود را نباختن)

 
پول پارو کردن-با رنج اندک پول بسیار به دست آوردن

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

حرف گوش کن-حرف شنو

خون به راه انداختن-آشوب و فتنه ی سخت به پا کردن

دبوری-بی سر و پایی-ولگردی

 
بی فکر-لاابالی-بی قید
اتر خان رشتی-آدم پرافاده
خم گرفتن-فنی از کشتی

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن

چای دان-جای نگهداشتن چای خشک

چوب پوش کردن-با چوب پوشاندن

دور تسبیح-بسیار و بی شمار

زرت و پرت-چرت و پرت

دم کسی لای تله گیر کردن-دچار سختی شدن-به بلا گرفتار شدن

 

به هدر رفتن-تلف شدن-تباه شدن- از دست رفتن

اشتباه لپی-اشتباه لفظی

باب دندان-مناسب طبع و حال

بند آوردن-متوقف کردن

رنجیده شدن-آزرده خاطر شدن-آزرده دل شدن

دوبلاژ-برگردان گفت و گوی فیلم به زبان دیگر

پنج زاری-سکه ی پنج ریالی-پنج هزاری

به جوش آوردن خون کسی-کسی را به اوج عصبانیت رساندن

از جلوی کسی در آمدن(در برابر کسی مقاومت کردن)

اجاق‌کور(نازا، بی فرزند)

 

زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

رسوخ کردن-در دل اثر کردن-رخنه و نفوذ کردن

آتش بی‌باد(ظلم، می)

چاق بودن دماغ کسی-سالم و سرحال بودن

حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا

اداره بازی(پرداختن بیش از حد به تشریفات زاید اداری)

تحفه ی نطنز-چیز نفیس و با ارزش

آلت دست کسی شدن(مورد سوء استفاده قرار گرفتن)

فال بد زدن

اُرس و پرس-پرسش و پاسخ

پای کسی را گرفتن-زیانی به کسی وارد شدن

آتشِ تر(شراب، لب معشوق)

 

اجل‌برگشته(کسی که مرگ به‌سراغش آمده)
پَرت-بی معنی-مزخرف-دور افتاده-خلوت

خداحافظی کردن-به درود گفتن

جان کلام-اصل مطلب

دماغ تیز داشتن-شامه تیز داشتن

چشم چشم را ندیدن-سخت تاریک بودن

خفت انداختن-تنگ کردن-در تنگنا قرار دادن

از سر کسی افتادن-عادتی را ترک کردن

اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن

پیله کردن دندان-ورم کردن لثه

پایان نامه-رساله ی پایان تحصیل

خاطر نشان کردن-یادآوری کردن-تذکر دادن

آب در چشم نداشتن(شرم و حیا نداشتن)

چانه لغ-نگا. چانه شل

پوشالی-بی ارزش- بی مصرف

پیزر در جوال گذاشتن-در فریبکاری مهارت داشتن

در هم رفتن-در فکر فرو رفتن-خشمگین شدن

آب از گلو پایین نرفتن(غصه و ناراحتی شدید داشتن)

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

دَمَغ-افسرده-ناراحت-خیت

تور کردن-زن یا دختری را به دام انداختن

خاله خوانده-زنی که با همه طرح دوستی می ریزد

چَکی-وزن نکرده-یک جا

بله قربان-در حالت احترام در جواب مثبت می گویند-مجازا به معنی تملق است

رو شور-سفیداب

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند

ریسه شدن-پشت سر هم قرار گرفتن-به دنبال هم به جایی رفتن

بوق زدن-اعلام موافقت کردن

دردسر تراشیدن-ایجاد زحمت و گرفتاری کردن

پا سست کردن-آهسته کردن-از سرعت خود کاستن

پاشنه ی دهان را کشیدن-دشنام فراوان دادن

دررفت-خرج و هزینه-مقابل درآمد

رشوه گیر-رشوه خوار
خجالت زده کردن-شرمنده کردن-خجالت دادن

افتادن تشت کسی از بام(رسوا شدن، باز شدن مشت کسی)

باریک شدن-دقت کردن-در بحر چیزی رفتن

برداشت کردن-فهمیدن-گرفتن پول از حساب-درو کردن محصول کشاورزی

خرده فروش-فروشنده ی اجناس در اندازه های کم

پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان
درو کردن-پشت سر هم با گلوله زدن و انداختن

 

روزه ی گنجشک-روزه ی کله گنجشکی

آیه‌ی یاس-آن که بدبینی را به کمال می‌رساند

تا خوردن-کج شدن-خم شدن-انحنا برداشتن

جزوه کش-کسی که در مجالس ترحیم جزوه های قرآن را پخش می کند

چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن
به نفس نفس افتادن-نفس نفس زدن
خیس آب شدن-سر تا پا تر شدن
زبان کوچک-گوشت زبان شکل آویخته در حلق

آفتاب خوردن(سختی کشیدن)
بر و بچه ها-زن و بچه-جماعت دوستان

جا در جا-فورن-جا به جا

 

تشت کسی از بام افتادن-رسوا شدن-آشکار شدن راز

 

بی مناسبت-نابجا-نامربوط

تیر گذاشتن و تفنگ برداشتن-نهایت عصبانیت-بد و بیراه گفتن

بی ریخت کردن-کتک زدن

پیزر در جوال گذاشتن-در فریبکاری مهارت داشتن

پیش زدن-جلو زدن-سبقت گرفتن
دررفتگی-حالت در رفته-از بند بیرون آمدن استخوان

پامال شدن-از بین رفتن

 

اوضاع کسی را بی‌ریخت کردن-زندگی کسی را آشفته کردن-کاسه کوزه‌ی کسی را به‌هم ریختن

زیر کاسه نیم کاسه داشتن-مکر و حیله ای در کار داشتن

باد خوردن-هوا خوردن

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود

از سر کسی زیاد بودن-بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن

پشه کسی را لگد زدن-با دردی اندک بنای گله و زاری گذاشتن
جیبی-قابل گنجاندن در جیب-مربوط به جیب
تا برداشتن-تا شدن-خم شدن

چانه انداختن-جان کندن-حرکت پیش از مرگ

بچه ی-اهل ِ
خاتون پنجره-بازیچه ای که کودکان با پنج چوب می سازند

خصوصی-مقابل عمومی

از حساب پرت بودن-در اشتباه بودن

ژل-مایعی برای شکل دادن موی سر

پا خوردن-فریب خوردن

خشخاشی-نان خشخاش زده

دک کردن-از سر وا کردن

ابتدا به ساکن(ناگهانی، بی‌مقدمه)

بغل دست-کنار دست-پهلوی دست

البرز(بلندقامت، دلیر)

بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند

خشک کن-دستگاه گرفتن رطوبت و خشک کردن لباس و پارچه

آب آتش مزاج-می سرخ
اتر خان رشتی-آدم پرافاده

داش-لوطی-مشدی

آهوی خاور(آفتاب)

خیط کشیدن-خط کشیدن

البرز-بلندقامت-دلیر

این دو کله‌دار-خورشید و ماه

زیر پوست کسی آب رفتن-چاق شدن-ثروتمند شدن

بلد-راهنما-کسی که راه را می شناسد

چلو خورش-غذایی مرکب از چلو و یک نوع خورش

بوسیدن و به تاقچه گذاشتن-ترک گفتن-کنار گذاشتن

چشم چیدن-چشم زخم را دفع کردن

باز و ولنگ-گل و گشاد-بی نظم و ترتیب

ای والله گفتن(به برتری کسی بر خود اقرار کردن)

آقبانو-نوعی پارچه‌ی نخی نازک

اسباب‌بازی(وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان))

خمیازه کشیدن-دهن دره کردن

چپ چُس-اصطلاحی تحقیرآمیز برای خطاب

 

دُز کردن-فروختن چیزی که پیش از آن فروخته شده بوده است

داراشکنه-سمی قوی از گروه کلرور جیوه
روی چشم-اطاعت می شود !

جوان مرگ شده-نفرینی است به شخص جوان

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

تو حساب بودن-وارد بودن-به مسائل آگاه بودن

به تنگ آوردن-به ستوه آوردن-خسته کردن
ریشه دار-با سابقه-قابل اطمینان-محکم
از پا درآمدن-افتادن-سخت خسته و درمانده شدن

چس نفسی-پر حرفی-روده درازی

تب خال زدن-در آمدن تب خال دور دهان

چِز دادن-روی آتش گرفتن پوست برای سوزاندن موها و پرها

جیغ زدن-فریاد کشیدن-داد زدن
دُم کسی را گرفتن-از کسی پی روی و تقلید کردن-کسی را رها نکردن

بی شیله پیله-بدون حقه بازی-صاف و ساده
پنزر- پندر
پیله-مو
از سرما چاقو دسته کردن(به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن)

آبِ جو(ب)(مال دنیا، هرچیز فراوان و بی‌ارزش)

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

زیر مهمیز کشیدن-به کار سخت واداشتن و بهره برداری کردن

حق و حساب-باج سبیل-رشوه

زُق زُق کردن-احساس درد و تیر کشیدن

دهن لق-کسی که راز خود و دیگران را بازگوید
آنکادر کردن-اصطلاحی در ارتش برای جمع‌کردن رختخواب
چفت کردن دهان-خاموش شدن-رازداری کردن

خفه خون گرفتن-دم بر نیاوردن-ساکت شدن

پوست کندن-سخت تنبیه کردن

چادر دَران کردن-از رفتن زن مهمان جلوگیری کردن
به دل چسبیدن-مطبوع و گوارا بودن

آی زکی(در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود)

آشنایی دادن(خود را معرفی کردن)

جا ماندن-فراموش شدن

دسته پل-الک دولک
از عزا در آوردن-به دوره‌ی عزاداری پایان دادن

تَک تَک-یکی یکی-جدا جدا

پس بودن-عقب افتادن از دیگران

آب از آب تکان نخوردن-رخ ندادن جنجال و هیاهو-آرام ماندن اوضاع

دده مطبخی-آدم کثیف و بد بو

از خرس مویی کندن-از مردم خسیس چیزی درآوردن-هرچند ناچیز باشد

تنگ بودن قافیه-مشکل بودن کار

بی معنی- بیخود

بده اون دستت-آی زکی !

آبِ آب-آبکی-بی‌مایه-بیرنگ

افتادن دست-از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن

جا رختی-چوب رختی-چیزی که رخت را به آن می آویزند

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف

زد و بند-ساخت و پاخت-بند و بست-توطئه

بلد-راهنما-کسی که راه را می شناسد

دست آویز-بهانه-مستمسک-عذر

تلَکه-پول یا چیزی که با فریب و چاپلوسی از کسی بگیرند

از پیش بردن-با موفقیت انجام دادن

خدا بیامرز-مرحوم-مغفور

آمدن(آغاز به کاری کردن)
اشکال‌تراشی(ایرادگیری، گره در کار اندازی)

پیش کردن در-بستن در

 

خرناس-نگا. خُرخُر

پریدن-لب پَر شدن-شکستگی کوچک در کناره ی چیزی

چوبک-خرده های چوب که برای شستن لباس به کار می رود
 

تار و تنبور-همه گونه آلات نوازندگی

در گرفتن-آغاز شدن-گل انداختن و گرم شدن گفت و گو یا منازعه

 
دو رانو نشستن-نشستن چون شتر که نشانه ی ادب است

بازداشتی-زندانی موقت

بامبه-توسری

اهل محل-همه‌ی کسانی که در یک محل کار یا زندگی می‌کنند

ارزانی-بخشیدن-دادن

 

خر پاپو-وسیله ای دارای چرخ برای آموزش راه رفتن به کودکان نوپا

خشت مال-دروغ گو-لاف زن

پِتل پُرت-بیان عامیانه ی پترزبورگ-جای بسیار دور

دَرَنگ-صدای شکستن چیزی یا زدن سیلی

خشکه پلو-کته

اجاق-دودمان

تاتوله هوا کردن-به حیرت دچار کردن-به سکوت واداشتن

بنا بودن-قرار بودن

چله گرفتن-نگا. چله داری کردن

بزن بزن-زد و خورد شدید-کتک کاری

زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید

چین دادن-تابدار و شکن دار کردن

ریسه کردن-ردیف کردن-قطار کردن-پشت سر هم قرار دادن

در دهان را چفت کردن-خاموش شدن-رازداری کردن
دیم کاری-کشاورزی دیم

چرند گو-یاوه گو
خپله-چاق و کوتاه قد

پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش

انداختنی-جنس نامرغوب

ارزانی-بخشیدن-دادن

دست تنها-بی یار-تنها

دندان عاریه-دندان مصنوعی

پس انداز کردن-پول کنار گذاشتن-صرفه جویی کردن

تاب برداشتن-خم شدن-شکم دادن-لوچ شدن چشم

رَطب و یا بس گفتن-سخنان درست و نادرست گفتن-آسمان و ریسمان به هم بافتن

جاده کوبی-راه صاف کردن

دور کسی یا چیزی را خیط کشیدن-با کسی قطع رابطه کردن-از خیر کسی یا چیزی گذشتن

بی می خمار بودن-نخورده مست بودن-برای انجام کاری آمادگی بسیار داشتن

زُل-خیره

زده-صدمه دیده-سوراخ شده-خراب

آتشِ بسته(طلا)

خیکی-آدم چاق و فربه

به حرف آوردن کسی-کسی را به سخن گفتن واداشتن

آدم ثانی-حضرت نوح

زننده-زشت-نامطبوع-نفرت انگیز

خرحمالی کردن-کار کردن بی اجر و مزد

پِی-دنبال

حلال واری-نگا. خلال وار

زیر لفظی-هدیه ای که پس از بله گفتن به عروس می دهند

آستین از چشم برداشتن-آشکارا گریستن

دورخیز کردن-دویدن از دور برای پریدن از روی چیزی

 

 

بَهمان-فلان

آش آلو کردن(خجالت‌زده کردن، کنفت کردن، سکه‌ی یک پول کردن)

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

 

بغل زدن-زیر بازو گرفتن

 

زار و نزار-زرد و ناتوان-بد حال و بیمار

 

چُس افاده-افاده ی بی جا
چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از مردم می گیرند

بزن و برقص-پایکوبی-ساز و آواز-رقص و آواز

دبنگ-احمق-کودن

چل و چو افتادن-شایعه در دهان مردم افتادن

رژیم گرفتن-رژیم داشتن

جزغاله-سوخته-زغال شده

جزغاله شدن-سخت سوختن-زغال شدن

بسیار دلواپس و نگران بودن

اسم درگوشی(نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است)

بز گرفتن-جنس ارزان و پر سود گیر آوردن

راه آمدن-سازش کردن-همراهی کردن