منتخبی از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 134

خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر

با یک دست چند هندوانه برداشتن-در آن واحد چند کار انجام دادن

 

دُم توی تاقچه گذاشتن-خود را گرفتن-لوس و ننر شدن

 

جوش خوردن زخم-به هم آمدن سر زخم و پوست نو آوردن

درگذشت-مرگ

 

 

اهل آن کار (کار بد)

رو نشان دادن-چهره نمایاندن

 

تلیت-نان خیسانده در غذای آبکی

آب به آسیاب کسی ریختن(با زحمت خود سود دیگری را فراهم کردن)

حمال باشی-به تخقیر به آدم ناشی و بی عرضه می گویند

به کوچه ی علی چپ زدن خود-خود را به آن راه زدن-خود را به نادانی

خشت مال-دروغ گو-لاف زن

تفنگ سر پر-تفنگی که باروت و گلوله را از سر لوله به درون تفنگ می گذاشتند و با سمبه آن ها می فشردند

انگشت‌نگاری(ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده)

درچین و ورچین-جمع و جور کردن-مرتب کرد

آب خنک خوردن-به زندان افتادن

در کردن-شلیک کردن-خالی کردن

جیغ کشیدن-نگا. جیغ زدن

در گوش کسی یاسین خواندن-اندرز بی هوده دادن-نصیحت کردن به کسی که نشنود

جَلد-چابک-چالاک-کبوتر دست آموز
به رگ غیرت کسی بر خوردن-سخن یا عملی بر کسی ناگوار آمدن

ذِله کردن-ذله آوردن

برچسب زدن-تهمت زدن

چار-کوتاه شده ی عدد چهار-مترادف چشم
از تو چه پنهان(راستش را بخواهی)

پای چیزی را جور کردن-وسیله ی انجام کاری را فراهم کردن

دو پشته سوار شدن-دو نفری بر ستور یا وسیله ی نقلیه سوار شدن

چشمک-ایما و اشاره به چشم

رگ و ریشه-خویشاوندان و بستگان

ابرو انداختن(ابرو آمدن)

دل واپس-نگران-چشم به راه-مضطرب

چاییدن-سرما خوردن-زکام کردن

چشم را چهار کردن-دقت بسیار کردن-انتظار شدید بردن-تعجب زیاد کردن

روزه ی گنجشک-روزه ی کله گنجشکی

دیم کار-کشاورزی که کشت خود را دیم زراعت می کند

رودربایستی داشتن-ملاحظه کردن-پروا داشتن

 

زیر دل کسی زدن-فدر ندانستن-بی اعتنا بودن

چس آمدن-در حالت عصبانیت به جای خوش آمدی می گویند چس آمدی

چاشته بندی-ته بندی

اجاق-دودمان

آمدکار(شگون، فال نیک، خجستگی)

حسن دله-آدم ولگرد و بیکاره

بگو مگو-جر و بحث-مشاجره
بادکنک-کیسه ی نازک لاستیکی که آن را باد کنند و برای بازی به کودکان می دهند
 

آتش بی‌باد-ظلم-می

دسته چاقو نشستن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو-چمباتمه نشستن
 

چاپ خوردن-به چاپ رسیدن

تَک تَک-یکی یکی-جدا جدا

آمادگی و شوق بسیار برای کاری داشتن

زبان ریزی کردن-زبان ریختن

 

خرج تراشی-هزینه درست کردن

پا برهنه وسط حرف کسی دویدن-کسی را قطع کردن- آفتابه برداشتن

زمین زدن-به زمین انداختن چیزی یا کسی-شکست دادن حریف در کشتی-سبب پایین آمدن بهای چیزی شدن

آفتاب کردن(برای خشک کردن جلو آفتاب گذاشتن)

اسم شپش کسی منیژه خانم بودن(خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن)
بش باد-حقش باشد-هنگامی که کسی به دشمنان دین لعنت بفرستد-شنوندگان این جمله را می گویند.

از بای بسم الله تا تای تَمَت-از اول تا آخر-از سیر تا پیاز

 

خلق الله-مردم

چاله-گودال کوچک-دردسر-اشکال

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

تاراغ و توروغ-آوایی که از برخورد دو چیز برخیزد

 

زیر دین رفتن-قرض دار شدن-مدیون شدن

 

از خر افتادن-نابود شدن-مردن

بادپا-تند رو-تیز تک

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن(ظاهرن به حرفی گوش دادن ولی به آن عمل نکردن)

آتش به گور کسی باریدن(پس از مرگ دچار عذاب شدن)

تخته پوش کردن-پوشانیدن سقف و مانند آن با تخته

تا خرخره زیر قرض بودن-وام بسیار داشتن

خوردن-مغلوب شدن-شکست یافتن-فرودادن

 

زیر چیزی زاییدن-از سنگینی کاری از پا درآمدن و کار را به پایان نرساندن

 

جای ارزن نبودن-بسیار شلوغ بودن-جای سورن انداختن نبودن-سگ صاحبش را نشناختن

آش دهن‌سوز-هر چیز مطلوب و پسندیده

دزدیده-دزدکی

با کاره-کسی که هر کاری از او ساخته است

جز زدن-ناله و زاری کردن

 

ابتدا به ساکن-ناگهانی-بی‌مقدمه

خورش خوری-ظرفی که در آن خورش می ریزند

 

چاق شدن قال-گرم شدن دعوا-اوج گرفتن بگو و مگو

اتوکشیده-با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب
با هم شیر و شکر بودن-نهایت دوستی با هم داشتن

آتش سوزاندن-شیطنت و شرارت کردن

تک و تو-توان و قدرت-شتاب

 

حالا حالاها-مدت دراز

حق نشناس-نا سپاس

دَدَر-بیرون-کوچه

افسرده‌بیان-بی‌هوده و بی‌مزه‌گو

بستن کسی به دم خود-همیشه کسی را همراه داشتن

پارسنگ برداشتن عقل کسی-خل بودن-دیوانه بودن

احتیاطی(نجس، ناپاک)

شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی)

پالان کسی را لوخ کردن-به قصد فریب از کسی تعریف کردن

افتادن دست(از فرط کار زیاد در دست‌های خود احساس خستگی بسیار کردن)

چلو صاف کن-آبکش

ارواح شکمت(ارواح بابات)
پشت دستی-ضربه ای به عنوان تنبیه به پشت دست بچه
روی شاخ بودن-مسلم بودن-قطعی بودن

برگ برنده-ورقی که با آن بتوان بازی را برد-وسیله ی اثر بخش

تگری-بسیار خنگ-یخچالی

 

بساط-جایی در کنار خیابان که دستفروشان کالاهای خود را عرضه می کنند

دق کردن-از غصه مردن

پا گرفتن-رشد کردن-استوار شدن-سر و سامان یافتن-رونق گرفتن

اجاق کسی کور بودن-نازا بودن-بی فرزند بودن

خیمه شب بازی-نمایش عروسکی-حیله و تزویر

به دم و دود رسیدن-سر و سامان یافتن

پشم کسی ریختن-از قدرت و مقام افتادن

 
پیداش کردن-کسی را یافتن-گیر آوردن
آلاف و الوف(مال و ثروت، جاه و مقام)
بی غم-بی خیال-لاقید-بی درد

 

از سر کسی زیاد بودن(بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن)

ادرار بزرگ(مدفوع)
حلقه-واحد چیزهای گرد مانند دو حلقه فیلم-دو حلقه چاه

به گوش خر یاسین خواندن-بی اعتنایی کردن به حرف و نصیحت- از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن
تنوره زدن-چرخ زدن و گرد شدن

 

آتش به مال خود زدن(کالایی را بسیار ارزان فروختن)

جزوه کش-کسی که در مجالس ترحیم جزوه های قرآن را پخش می کند
جَفت-چوب بست انگور
دَرَنگ-صدای شکستن چیزی یا زدن سیلی

خاکی-فروتن و متواضع
حیوونی-نگا. حیوانکی

دست کج-نامطمئن-دزد

آن سرش ناپیدا بودن-برای نشان دادن حد کمال و مبالغه به‌کار می‌رود

پزا-زود پخت شونده

دم گاو به دست آوردن-قدرت و موقعیتی به دست آوردن-وسیله ای برای معاش به دست آوردن

حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را کردن
رنگ و وارنگ-رنگارنگ-به رنگ های گوناگون-از همه نوع

 

از ته دل-از سر صدق و صفا

 

پا به ماه-آبستنی که در ماه آخر خود است

تر دست-ماهر-شعبده باز
پا بریده بودن-ترک آمد و رفت کردن
حرف شنو-سر به را-مطیع

دان دان-متفرق و پراکنده

جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

بروز دادن-فاش کردن-آشکار ساختن-لو دادن

آستین‌سرخود-هر چیزی که وسیله‌ی کاربردش همراهش است

آستین تر داشتن(بسیار گریه کردن)

جرات دادن-دل دادن-دلیر کردن

 

چشمک-ایما و اشاره به چشم

جفت کردن صدا با ساز-هماهنگ کردن صدای ساز توسط کوک

خفتی-نوعی گردن بند از جواهرات-شلواری مانند چاقچور ولی بدون جوراب

چوب آخر را زدن-پایان کاری را اعلام کردن-مانند در حراج

ابرو فراخی(خوشدلی، گشاده‌رویی)

رنگ آمیزی-آمیختن رنگ های گوناگون به هم

درویش کردن چشم ها-نادیده انگاشتن-نگاه نکردن

خارشک-مردم آزار-سادیست
تخته زدن-پنبه زدن

چشم و گوش بسته-بی تجربه و بی اطلاع

چله ی بزرگ-چهل روز میان هفتم دی ماه و شانزدهم بهمن

 

آرواره‌ی کسی لق بودن-سرنگهدار نبودن-پرچانه بودن
رخت کسی کوک بودن-رفاه داشتن
انگار نه انگار(موضوع را نادیده بگیر!، گویی وجود نداشت)

چشم و ابرو-زیبایی چهره

بند آوردن-متوقف کردن

خشتک کسی را سر او کشیدن-نگا. خشتک کسی را پاره کردن

 

چیزی بار کسی نبودن-علم و آگاهی نداشتن-شعور نداشتن

رخت و پَخت-لباس ها-پوشاک

باد گلو زدن-آروغ زدن
زدن به کمر کسی-نوعی نفرین و دشنام است

 
زن ِ سفری-زن فاسد و بی عفت

چراغ پریموس-چراغ تلمبه ای-نوعی اجاق نفتی

از کسی کشیدن(از کسی رنج کشیدن)

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

زردمبو-آدم ضعیف و کم خون-دارای رنگ و روی زرد
حرف های گنده تر از دهان-ادعاهای زیادی-سخنان خارج از توانایی

دَم باریک-نوعی انبردست که نوک آن باریک و دراز است

زحمت کشیدن-کار کردن

انگار نه انگار(موضوع را نادیده بگیر!، گویی وجود نداشت)

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد
ابرو کج کردن-خشم گرفتن

داغ به دل یخ گذاشتن-کاری بی هوده و بی اهمیت کردن

دل قرصی دادن-اطمینان خاطر دادن

باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

 

بی معنی- بیخود
توی باغ نبودن-کاملن از موضوع پرت و از آن بی خبر بودن
دردسر دادن-ایجاد مزاحمت کردن-با پر حرفی وقت کسی را گرفتن
تره خورد نکردن برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

بزن و برقص-پایکوبی-ساز و آواز-رقص و آواز

خدا نکرده-امیدوار این طور نباشد

پای چیزی ایستادن-از چیزی دفاع کردن

ای داد بیداد(کلامی است که به‌هنگام حسرت و افسوس می‌گویند)

چو انداختن-شایعه پراکندن

خدابیامرزی-درخواست بخشش

از بی‌کفنی زنده بودن-بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن

دله کردن-کسی را به دلگی عادت دادن

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

خام سوخته-از درون ناپخته-از بیرون برشته

خودفروش-فاحشه-خائن
انگشت‌شمار-کم-معدود

از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)

آدم چوبی(بی‌عرضه و دست‌وپاچلفتی)

زبانزد شدن-معروف شدن-فاش شدن

زبان نفهم-کودن-بی شعور

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)

به هم زدن حال-موجب بالا آوردن شدن

از پشت خنجر زدن(به نامردی به کسی آسیب رساندن یا او را از پای در آوردن)

تعارف شاه عبدالعظیمی-تعارف زبانی و غیرجدی

چوب بست-داربست چوبی-چوب بندی

پای کسی به سنگ آمدن-از سر بی تجربگی و خامی شکست خوردن

چوب دو سر نجس-نگا. چوب دو سر طلا

 

پر بودن خیک کسی-سیر بودن

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

خوش پنجه-آن که آلات موسیقی را نیکو می نوازد

ار زبان کسی-از قول کسی

دم ِ دست-آماده-حاضر-در دسترس

به دل چسبیدن-مطبوع و گوارا بودن
دادستان-ستاننده ی داد-مدعی العموم

از دهان گنده‌تر حرف زدن(گفتن مطالبی که در حد گوینده نیست)

اُزگل(بی‌سروپا، کم شعور و بی‌شخصیت)
انداختن توی هچل(دچار دردسر و ناراحتی کردن)

 

جان به سر شدن-بی قرار شدن-سخت نگران شدن

چروکیده-چین دار شده-ناصاف

زد و بندچی-توطئه گر-ساخت و پاخت کننده

خیار چنبر-نوعی خیار

تَپوک-ضربه ی دست یا پا

پخش و پلا-پراکنده-تار و مار

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

حلال-زن یا شوهر

پرت شدن-دور افتادن از مطلب

دار و دسته راه انداختن-برانگیختن یاران و طرفداران-ترتیب دادن گروه هواداران
رو انداز-لحاف

از راه به‌در بردن(فریب دادن، اغوا کردن)

خالی کردن تفنگ-شلیک کردن

اهل هیچ فرقه‌ای نبودن-به کارها و چیزهایی که ناباب شمرده می‌شوند معتاد نبودن
آش شله‌قلمکار(بی‌نظم و قاعده)

حق دادن-تایید کردن

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد
بیا برو-رفت و آمد بسیار-معاشرت فراوان
تک پران-زن نانجیب

خرابکاری-به هم زدن نظم-ایجاد اختلال-آلودن بستر و لباس-تروریسم

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

بَر و رو-قد و قامت-چهره

از زبان کسی مو در آمدن(کنایه از فرط تکرار و بی‌نتیجه بودن سخنی است)

بزن و برو-کسی که در کار-دقت و دلسوزی ندارد

پاره شدن بند دل-بسیار ترسیدن

آب از دریا بخشیدن-از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن

 

چاخانچی-کسی که همیشه دروغ بافی می کند
رگ خواب-نقطه ی ضعف-راه تسلط بر کسی

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن

زه زده-از میدان در رفته-وارفته-بی حال

دوم از آن-در ثانی-دوم آن که

با نگاه کسی را خوردن-با چشم خریدار یا شهوانی به کسی نگریستن

 
تو پوزی خوردن-تو دهنی خوردن-دمغ شدن-نا امید شدن
چه صیغه ای است ؟-چه معنی داد ؟

آفتاب‌نشین کردن کسی(کسی را از هستی ساقط کردن، خانه‌خراب کردن)

خاله وارَس-آدم فضول

دوا دادن-دوا خوراندن-مسموم کردن-مشروب خوراندن

زو کشیدن-اصطلاحی از بازی الک دولک که بازنده باید بدون تازه کردن نفس یدود

دنده کشیدن-دنده ی اتوموبیل را پیاپی عوض کردن

چهار قُل-چهار سوره ی قرآن که با قُل آغاز می شود

چشته خور کردن کسی-کسی را از لطف خود بهره مند کردن

دادار دودور-عِرض و ناموس زن-آلت تناسلی مرد-هارت و پورت

 

افسارسرخود(خود‌رای، افسارگسیخته)

دَمَر-دراز کشیده روی سینه و شکم

آب‌تنی(شناکردن (بیشتر به قصد تفریح و بازی))

ژوکر-آدم همه فن حریف

 

خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن
بابا ماما-همه کاره ی محل-بزرگ لوطیان

چیز خور کردن-خوراندن سم یا موادی که رمالان و دعانویسان تجویز می کردند

چاقوکش-کسی که با چاقو به مردم حمله می کند-آدم شزیر و عربده کش

دل و روده بالا آمدن-به حالت تهوع افتادن

الف الف کردن-قاچ‌قاچ کردن

حکیم جواب کرده-یتیم
چندش شدن-حالت چندش دست دادن

 

آب اندام(زیبا تن و خوش‌رو)

آش نذری-آشی که به نیت برآورده شدن دعایی بپزند

بخیر و خوبی-صحیح و سالم-بسلامتی
اخت شدن با کسی(مانوس شدن با کسی)

درگذشتن-صرف نظر کردن-مردن

ابنه‌ای(کسی که با شوخی‌های زشت و حرکات جلف وسیله‌ی آزار خود را فراهم می‌آورد)

بنا-قرار

روکاری-کار روی بنا یا چیزی

بوق زدن-اعلام موافقت کردن

بزن بزن-زد و خورد شدید-کتک کاری

روغن داغ-روغن گداخته

دل کسی برای چیزی لک زدن-بسیار آرزومند چیزی بودن-سخت در حسرت چیزی بودن

دل کندن-دست کشیدن-رها کردن

چاله خر کُشی-یکی از گودهای تهران که پناهگاه مردم فقیر و بی نوا بود

رفتن توی بحر چیزی یا کسی-در چیزی یا رفتار کسی دقیق شدن

آغ و داغ-سخت مشتاق و شیفته

چپ افتادن با کسی-مخالف شدن با کسی-پیله کردن به کسی

 
از خجالت کسی در آمدن(محبت کسی را جبران کردن)

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد
از ریش کسی دست برداشتن-کسی را به حال خود گذاشتن

خبر چین-سخن چین-جاسوس

بز خر-کسی که به قصد ارزان خریدن چیزی توی سر جنس می زند

 
خوش رو-زیبا-خندان

با کله-دانا-چیز فهم-خردمند

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)

بی چک و چانه-بی گفت و شنود-بی کم و کاست

رمبیدن-خراب شدن-فرو ریختن

 
چَکه-شوخ و بذله گو
زحمت دادن-اسباب زحمت شدن-کنایه از شوهر زنی بودن

پَخ خوردن-تیزی چیزی

آروغ بی‌جا زدن-نابه‌جا سخن‌گفتن-نسنجیده کاری کردن
زوزه کشیدن-آواز برآوردن
از چشم کسی برق پریدن-شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد

تُف کار-بچه باز

خانه زاد-نوکر-خدمت گزار

از خوشحالی در پوست نگنجیدن-از شادی سر از پا نشناختن

بار و بنه-وسایل سفر

 

آتشی(تندخو، زودخشم)

دروازه بان-محافظ دروازه در فوتبال-گلز
چسی آمدن-به دروغ یا احمقانه به خود بالیدن-قمپز در کردن

از دور دستی برآتش داشتن(آشنایی سطحی و ناکافی با چیزی داشتن)

دَم پهن-نوعی انبر دست که نوک پهن دارد

خرج شدن-مصرف شدن-به کار رفتن

پس زدن-کنار زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن
بار و بنه-وسایل سفر

پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن

دستمال به دست بودن-چاپلوس بودن-متملق بودن

افقی برگشتن-شهید شدن و روی دست‌ها تشییع شدن
آستین بر چشم گذاشتن(پنهان گریستن)

جوال رفتن با کسی-با کسی درافتادن

دو به دو-دو تا دو تا

خدانگهداری کردن-خداحافظی کردن

پا به رکاب-آماده ی رفتن

تریج-آن جاکه آستر درونی جامه با رویه ی آن به هم می پیوندد

اقبال کسی به برج ریق بودن(بداقبال بودن)

خوشان خوشان-نهایت خوشی و لذت

چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده

 

چنگک-قلاب آهنی نوک تیز

 
تحویل گرفتن-به کسی احترام گذاشتن-از کسی پذیرایی کردن
حواس نداشتن-گیج و منگ بودن-حواس پرت بودن
چهاردیواری اختیاری-هر کس در میان چهار دیوار خانه اش آزاد است
آفتابه‌دزد-دزدی که به ربودن چیزهای بی‌ارزش بسنده می‌کند
بره کُشان-فرصت خوش گذرانی-هنگام استفاده های مالی

ترید- تلیت

در هم رفتن سگرمه-گره بر ابرو افتادن-اوقات تلخ شدن

از دیوار مردم بالا رفتن-دزدی کردن

این خط و این نشان-عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری-نگویی که نگفتم.

از جا در رفتن(کنترل خود را ناگهان از دست دادن، ناگهان خشمگین شدن)

توالت کردن-آرایش کردن

دست مزد-اجرت-مزد کار